چرا رستم از سوی مادر ضحّاک‌نژاد است؟

نگارنده در این جستار می­کوشد تا پاسخی درخور به این پرسش بیابد که به­راستی چرا نیای مادری رستم را در شـاهنامه، ضحّاک خوانده­اند؟ در پاسخ چهار توجیه را می­توان ارائه داد: 1- می­دانیم که نیای پدری رستم، گرشاسپ است و او بـه­ویژه در متن­های پهلوی، از آن­جاکه آتش را آزرده است، دوزخی می­شود. شاید موبدان عهد ساسانی برای گرفتن انتقام از رستمِ سکایی­پارتی (که از نظر تفکّر سیاسی و عقیدتی در تقابل با ساسانیان است)، او را از سوی مادر به کسی نسبت داده­اند که کنشی همسان گرشاسپ دارد و او کسی نیست جز اژی­دهاک­ که مطابق با اوستا، آذر را می­آزرد؛ 2- از آن­جاکه در کیش زروانی، حکومت را به اهریمن سپرده­اند، ایرانیان پهلوانی نیاز دارند که بخشی از وجود او اهریمنی باشد تا بتواند چیرگی مطلق بر جهان شاهنامه بیابد؛ بدین­سان رستم از سوی مادر با ضحّاک پیوند می­یابد؛ 3- در برخی منابع، چهره­ای مثبت از ضحّاک ارائه کرده­اند. شاید نسبتِ رستم به ضحّاک در شاهنامه و نازشِ رستم به نیای مادری­اش، بازتابِ علاقۀ تودۀ عوام به ضحّاک در منابع دیگر باشد؛ 4- ضحّاک و رستم، نخستین شورندگان بر پدر ـ پادشاه هستند و این نیز می­تواند سبب پیوند رستم با ضحّاک باشد.